Anifeiliaid Ninefe (Jona, Ôl-air)
Gertrud Kolmar (1894-1943)
‘Die Tiere von Ninive (Jona, Schluβwort)’
cyfieithwyd gan Mary Burdett-Jones
Gostyngodd y nos
bowlen aur gwelw, a diferodd
llaeth y lleuad i’r cawg copr
ar do’r tŷ gwyn,
a sleifiodd cath lwydlas a chanddi lygaid agat,
cyrcydu ac yfed.
Mewn cilfach ym muriau maluriedig teml
yr eisteddai Racham* y fwltur
yn ddisyflyd a’i adenydd ymhlŷg
a chysgu.
Y tu ôl i’r winllan mewn lle diffaith
y gorweddai asyn toredig wedi trigo.
Bwytai cynrhon yn ei lygaid twn
ac aeth ei aroglau yn ddrewdod
a halogai’r awyr pur
gan watwar y gwlith ysgafn a’i rhwydai.
Ac arhosai am yr adenydd miniog i ddisgyn,
wyneb melyn noeth hyll yr aderyn,
crafangau pigog a’r big sy’n rhwygo a difa
i gladdu’r hyn a lygrai’r ddaear cynt.
Breuddwydiai’r fwltur.
Yn agos i borth y ddinas
y gorffwysai bugail ifanc, ei ffon wrth ei ochr.
Llenwid ei wyneb ifanc wedi’i godi fel cwpan gwag
â golau llifeiriol, disglair y sêr,
gorlifodd,
a chyffyrddai eu cylchdroadau yn sisial a chanu
yn y gofod diderfyn â’i glust.
O’i gwmpas toddai cnu ei ŵyn yn nharth cymylau tenau.
Ymestynnodd plentyn, ei gorff bychan darfodedig, brwnt, wedi’i orchuddio â charpiau a briwiau,
wedi’i luchio dros drothwy beddrod,
ac aeth i gysgu.
Nid adnabyddai na thad na mam,
a dim ond ci,
un dirmygedig wedi’i yrru allan, yr un mor dlawd a sâl, wedi’i nychu a dolurus,
a grafodd ei hun, gostyngodd ei ben
a llyfu yn gariadus y bochau o dan
y cyrbibion o wallt du –
caeodd y plentyn ei ddwrn a’i daro yn ei freuddwyd.
A chododd storm â chawod drom,
storm fawr o’r dwyrain
a daeth gan ysgubo’r borfa
a dychryn y preiddiau, a chwyrlïo canghennau meirw
a chydio megis gydag ewinedd ym marf y proffwyd
gan ei thynnu a’i garwhau.
Serch hynny cerddai Jona
a hongiai’r baich uwchben Ninefe yr edrychai arni uwchben ei gorun yntau.
Ond cerddai gan synfyfyrio.
O golofnau praff castell y brenin y lluchiwyd maen wedi’i baentio,
ac roedd udo yn y storm ac roedd dolefain yn y storm, a galwodd llais:
‘Er mwyn y rhain!
Er mwyn yr anifeiliaid, y glân a’r aflan!’
Ac arswydai cennad yr Arglwydd
a syllodd;
nid oedd ond tywyllwch, ac ni chlywai ond sŵn y gwynt a hisian parhaus
a gydiodd a thynnu fel llaw ymbiliol yn ngwisg yr un a oedd yn rhuthro yn anhrugarog.
Ond ni throdd yn ôl; camai
gan dorchi a dal y fantell.
*Racham: enw Hebraeg y fwltur Eifftaidd, Neophron percnoptens, a ddefnyddir yma fel enw priod. ‘fwltwr mawr’ yw cyfieithiad y Beibl Cymraeg Newydd amdano yn Lef 11.18 a Deut 14.17 mewn rhestrau o adar glân ac aflan. Yn ôl y Talmwd Babilonaidd mae’n cytras â’r gair Hebraeg rachim, sy’n golygu ‘trugaredd’, Shira Miron, ‘Gertrud Kolmar und Chaim Nachman Bialik – Formen literarischer Renaissance zwischen Aggada und Poesie’ (2021), yn Formen des Magischen Realismus und der Jüdischen Renaissance (Bettina Bannasch a Petro Rychio, goln., 2024), tt. 118-142 (t. 132), https://www.vr-elibrary.de/doi/10.14220/9783737012140.117 ond yn ôl geiriadur Hebraeg etymolegol mae râhâm, amr. râhâmah, a’r gair cytras Arabeg raham, rahama am yr un aderyn yn eiriau onamatapeig, yn dynwared sŵn yr aderyn, yn hytrach nag yn ddatblygiad o’r un gwreiddyn rhm, sy’n rhoi’r geiriau am ‘croth’, ‘trugaredd’ yn Hebraeg; mae rhai geiriaduron Hebraeg Beiblaidd yn gwneud y cysylltiad ag enw’r aderyn gan gynnig bod yr aderyn yn arbennig o dyner wrth ei epil (rwy’n ddiolchgar i Richard Crowe am yr wybodaeth ychwanegol hon).
Mae’r sôn am bestatten (‘cynnal angladd’) i’r asyn gan fwltur yn gyfeiriad, fel yn ei cherdd ‘Asia’, at arfer y Soroastriaid o adael cyrff i fwlturiaid fwydo arnynt, ar ‘dyrau distawrwydd’ yn achos yr olaf.
© hawlfraint y cyfieithiad Mary Burdett-Jones 2025